Անիից մինչև Բոստոն՝ Արշակ Ֆեթվաճյանի մշակութային առաքելությունը

Արշակ Ֆեթվաճյանն (հոկտեմբերի 1, 1866 – հոկտեմբերի 10, 1947) ակնառու հայ նկարիչ, բեմանկարիչ և դիզայներ է, ում անունը հավերժ կապված է Հայաստանի մշակութային ժառանգության հետ։ Ծնվել է Տրապիզոնում, սովորել է տեղի ազգային, ապա Կոստանդնուպոլսի գեղարվեստի վարժարաններում։ 1887 — 1891 թթ. սովորել է Հռոմի գեղարվեստի ակադեմիայում՝ աշակերտելով Չեզարե Մակկարիին։  Աշխատել է Վիեննայում, Սանկտ Պետերբուրգում ու Թիֆլիսում։

Ֆեթվաճյանն առաջին նկարիչներից էր, որ համակարգված փաստագրել է միջնադարյան հայկական Անի քաղաքի ճարտարապետական հուշարձանները։ Հնագիտական արշավների ընթացքում նրա ստեղծած ավելի քան հազար ջրանկար դարձել են ոչ միայն գեղարվեստական, այլև պատմական աղբյուր. նրա պատկերած կառույցներից շատերը հետագայում ավերվել են կամ ոչնչացվել:  Նրա աշխատանքներն առանձնանում են բացառիկ ճշգրտությամբ, մանրուքների նկատմամբ ուշադրությամբ և հայկական ճարտարապետության հանդեպ խորը հարգանքով։

1919 թ. Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության կառավարության հանձնարարությամբ՝ Ֆեթվաճյանը մշակել է հայկական առաջին թղթադրամների և փոստային նամականիշների էսքիզները։ Չնայած դրանք իշխանափոխության պատճառով շրջանառության մեջ չմտան, բայց  նրա գեղարվեստական լուծումները դարձել են հայկական անկախության պետական ձևավորման խորհրդանիշ: 

ԱՄՆ արտագաղթելուց հետո նրա աշխատանքները շարունակել են ակտիվորեն ցուցադրվել, այդ թվում՝ Լուվրում, Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարանում։ Չնայած արտերկրում  ճանաչմանը՝ Ֆեթվաճյանը երազում էր վերադառնալ Հայաստան, սակայն խորհրդային կառավարությունը նրան մերժել է։ Այդուհանդերձ, նա իր ողջ ստեղծագործական ժառանգությունը կտակել է Հայաստանի ազգային թանգարանին՝ ընդգծելով իր հավատարմությունը հայրենիքին։

Արշակ Ֆեթվաճյանը ոչ միայն նկարիչ է, այլև մշակութային տարեգիր, ում վրձինն ապագա սերունդների համար պահպանել է անհետացող Հայաստանի պատկերը։ Նրա ժառանգությունը կամուրջ է անցյալի և ապագայի, արվեստի և ազգային հիշողության միջև։