Արտակ Ղուլյան․ հայկական եկեղեցական ճարտարապետության նորարարական ձայնը

Արտակ Ղուլյանը ծնվել է 1958 թվականի դեկտեմբերի 28-ին՝ Լեռնային Ղարաբաղի Շահումյանի շրջանի Գյուլիստան գյուղում՝ ուսուցիչների ընտանիքում։ 1976 թվականին ոսկե մեդալով ավարտել է տեղի միջնակարգ դպրոցը և ընդունվել Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ճարտարապետաշինարարական ֆակուլտետ։ 1981 թվականին ավարտել է ուսումը և անմիջապես սկսել գիտական ու մանկավարժական գործունեությունը։

1981–1988 թվականներին աշխատել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ճարտարապետության ամբիոնում՝ սկզբում որպես լաբորանտ, ապա՝ ճարտարապետության կաբինետի վարիչ և ճարտարապետական նախագծման հիմունքների դասախոս։ 1988–1991 թվականներին եղել է ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի արվեստի ինստիտուտի ճարտարապետության բաժնի գիտական աշխատակից։ 1991–1994 թվականներին ղեկավարել է ՀՀ-ի Հուշարձանների պահպանության վարչության գիտաարտադրական արվեստանոցի միջնադարի բաժինը։ 1994 թվականից շարունակել է աշխատանքը ՀՀ ԳԱ Արվեստի ինստիտուտում՝ որպես ավագ գիտաշխատող։

1988–2010 թվականներին համատեղել է գիտական գործունեությունը Երևանի ճարտարապետական բուհերում դասավանդման հետ։ 2002 թվականին ստացել է դոցենտի կոչում, ղեկավարել է կուրսային և դիպլոմային աշխատանքներ, ինչպես նաև ասպիրանտների գիտական հետազոտություններ՝ ճարտարապետության պատմության և տեսության ոլորտում։

Ղուլյանը մեծ ավանդ է ունեցել ժամանակակից հայկական եկեղեցական ճարտարապետության զարգացման գործում։ Նրա նախագծերով կառուցվել են տասնյակ եկեղեցիներ և մշակութային կառույցներ։ Դրանց թվում են՝ Վաչե և Թամար Մանուկյան Մատենադարանն Էջմիածնում, Աբովյանի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին, Սևանի Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցին, Արտաշատի Սուրբ Հովհաննես Ավետարանիչ եկեղեցին, ինչպես նաև Մոսկվայի հայկական եկեղեցական համալիրը։ Առանձնահատուկ նշանակություն ունի Հորդանանում՝ Քրիստոսի մկրտության վայրում կառուցված Սուրբ Կարապետ հայկական եկեղեցու նախագիծը։

1999 թվականին նա պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ «Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները» թեմայով։ 2001 թվականին աշխատանքը հրատարակվել է առանձին գրքով։ Արտակ Ղուլյանը ավելի քան քսան գիտական հոդվածների հեղինակ է՝ նվիրված Արցախի և Անիի ճարտարապետական հուշարձաններին։

2013 թվականին նրան շնորհվել է Հայաստանի վաստակավոր ճարտարապետի կոչում։ Նույն թվականին Մատենադարանի նախագծի համար արժանացել է Հայաստանի Հանրապետության պետական մրցանակի։ 2014 թվականին ընտրվել է Ճարտարապետության միջազգային ակադեմիայի անդամ և արժանացել պրոֆեսորի կոչման։

Արտակ Ղուլյանը մահացել է 2025 թվականի ապրիլի 16-ին՝ Երևանում։ Նրա ժառանգությունը ներառում է ոչ միայն կառուցված եկեղեցիներն ու հուշարձանները, այլև գիտական հետազոտությունները, որոնք ամրապնդում են հայկական ճարտարապետության ազգային ինքնությունը։ Նրա կյանքն ու ստեղծագործական ուղին օրինակ են այն բանի, թե ինչպես կարելի է համադրել գիտությունը, արվեստը և հավատը՝ ստեղծելով մշակութային խորհրդանիշներ ապագա սերունդների համար։