Դանիել Դզնունի. հայ կինոյի տարեգիրը

Դանիել Մարտինի Դզնունին (իսկական ազգանունը՝ Ուզունբաջաղյան) հայ կինեմատոգրաֆիայի պատմության առանցքային դեմքերից է։

Կինոգետ, հրապարակախոս, թարգմանիչ, մշակութային գործիչ, հայկական կինեմատոգրաֆիայի հիմնադիր Դզնունին ծնվել է 1895 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Բելոգորսկում՝ հայ ընտանիքում։

1917 թվականին ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը, ապա Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտը։ Նույն թվականին նա միացել է Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական (բոլշևիկյան) կուսակցությանը՝ ակտիվորեն մասնակցելով հեղափոխական գործունեությանը։ 1921 թվականին աշխատել Է Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցության շրջկոմին կից ազգային փոքրամասնությունների կոլեգիայում՝ զբաղվելով մշակութային քաղաքականության հարցերով։

1920-ական թվականների սկզբից Դզնունին զբաղվել է տարեգրությամբ՝ արձանագրելով Հայաստանի կյանքի կարևորագույն իրադարձությունները։ Նա դարձել է հայկական կինոարտադրության կազմակերպիչներից մեկը, մասնակցել է առաջին վավերագրական ֆիլմերի ստեղծմանը, աշխատել է Երևանի կինոֆաբրիկայում, ղեկավարել նկարահանումներն ու մոնտաժը։ Նրա գործունեությունն ընդգրկում էր ոչ միայն տեխնիկական կողմը, այլև գաղափարական. նա էկրանի միջոցով ձևավորել է Խորհրդային Հայաստանի կերպարը: Դզնունին պարզապես օպերատոր կամ նկարահանումների կազմակերպիչ չէր, նա դարձել է մշակութային հիշողության ճարտարապետ՝ օգտագործելով կինոն որպես պատմական վկայության գործիք:

Նա նաև իրեն դրսևորել է որպես նշանավոր կինոգետ։ Դզնունին կինոյի պատմության վերաբերյալ բազմաթիվ հոդվածների, գրախոսությունների և ուսումնասիրությունների հեղինակ է: Նա թարգմանում էր արտասահմանյան կինոգետների գործերը՝ հարմարեցնելով դրանք հայ հանդիսատեսին, և ինքն էլ գրում էր վերլուծական տեքստեր, որոնք համատեղում էին ճշգրտությունը, մշակութային զգայունությունը և գեղարվեստական գործընթացի խորը ըմբռնումը: Նրա աշխատանքները հիմք են հանդիսացել հայ կինոգիտության՝ որպես ինքնուրույն առարկայի զարգացման համար։ Նա կինոն դիտում էր ոչ միայն որպես արվեստ, այլև որպես դաստիարակության, լուսավորության և ազգային ինքնորոշման միջոց:

1965թ. Դանիել Դզնունին արժանացել է ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործչի կոչման: Նա նաև ստացել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան՝ մշակույթի և արվեստի զարգացման գործում ունեցած ավանդի համար։

Դզնունին ակտիվորեն մասնակցել է հայկական կինոյի համար կադրերի պատրաստմանը, դասավանդել է, եղել է երիտասարդ ռեժիսորների և սցենարիստների խորհրդատու: Նա նպաստել է ազգային կինոդպրոցի ձևավորմանը, որտեղ խորհրդային մեթոդաբանությունը համադրվում էր հայկական գեղարվեստական ավանդույթների հետ։ Նրա մոտեցումը կինոյին՝ որպես դաստիարակության և լուսավորության գործիք, շատերի համար դարձել է ուղեցույց: