Դարոն Աճեմօղլու․ Ստամբուլի հայ համայնքից մինչև Նոբելյան մրցանակ

Դարոն Աճեմօղլուն 21-րդ դարի ամենաազդեցիկ տնտեսագետներից մեկն է, որի գիտական և մտավոր կենսագրությունն արտացոլում է հայկական ժառանգության և արևմտյան ակադեմիական ավանդույթի սինթեզը։

Ծնվել է 1967 թ․ սեպտեմբերի 3-ին Ստամբուլում՝ հայ ընտանիքում։ Նա ճանապարհ է անցել Գալաթասարայի լիցեյից մինչև Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի կիրառական տնտեսագիտության ամբիոն, որտեղ այսօր զբաղեցնում է ինստիտուցիոնալ պրոֆեսորի պաշտոնը։

Աճեմօղլուն հայտնի է դարձել քաղաքական տնտեսագիտության, աճի տեսության, անհավասարության և պետությունների զարգացման գործում ինստիտուտների դերի վերաբերյալ իր ուսումնասիրություններով։ Նրա համատեղ աշխատանքը Ջեյմս Ռոբինսոնի հետ, հատկապես «Ինչո՞ւ են որոշ երկրներ հարուստ, իսկ մյուսներն՝ աղքատ» գիրքը, մտավոր մանիֆեստ է դարձել նրանց համար, ովքեր փնտրում են ազգերի տնտեսական հաջողության և ձախողման պատճառները։ Աշխատության մեջ նա պնդում է, որ հենց ներառական քաղաքական և տնտեսական ինստիտուտները, այլ ոչ թե աշխարհագրությունը, մշակույթը կամ ռեսուրսներն են որոշում երկարաժամկետ բարգավաճումը։

Աճեմօղլուն պարզապես տեսաբան չէ։ Նրա գաղափարներն արձագանք են գտնում քաղաքական բանավեճերում, բարեփոխումներում և միջազգային կազմակերպություններում։ Նա ակտիվորեն հանդես է գալիս ավտորիտար ռեժիմների դեմ՝ շեշտելով, որ իշխանության կենտրոնացումը քայքայում է նորարարությունները և տնտեսական դինամիկան։ 2024 թ․ նա արժանացել է տնտեսագիտության Նոբելյան մրցանակի՝ երկրների բարեկեցության տարբերությունները հասկանալու գործում ունեցած ավանդի համար։

Նրա հայկական ծագումը պարզապես կենսագրական մաս չէ, այլ խորքային մոտիվացիայի մի մաս՝ արդարության ձգտում, համակարգերի ստեղծում, որտեղ փոքր ժողովուրդներն ու խոցելի խմբերը կարող են բարգավաճել: Աճեմօղլուն ակադեմիական խղճի ձայն է, որը հիշեցնում է՝ տնտեսագիտությունը ոչ միայն թվերի, այլև մարդկանց, ինստիտուտների և պատմական հիշողության մասին է։