Գաբրիել Սունդուկյան․ Հայ ռեալիստական թատրոնի հիմնադիրը

Գաբրիել Մկրտչի Սունդուկյանը ծնվել է 1825 թ․ հուլիսի 11-ին Թիֆլիսում՝ վաճառականի ընտանիքում։ Փայլուն կրթություն է ստացել Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում, ավարտել է արևելյան լեզուների բաժինը՝ թեկնածուի գիտական աստիճանով։

Հետո վերադառնում է Թիֆլիս և Կովկասի փոխարքայության գրասենյակում ստանձնում թարգմանչի պաշտոն։ Սակայն նրա ազատատենչ հայացքները աննկատ չեն մնացել․1853 թ․ Սունդուկյանն ազատվել է աշխատանքից և աքսորվել Դերբենդ։ Աքսորի հինգ տարիները նրա համար դարձել են խորը ուսումնասիրությունների և մտորումների շրջան, որոնք հետագայում դարձել են նրա գրական ոճի հիմքը։

Վերադառնալով Թիֆլիս՝ նա իրեն նվիրել է թատրոնին։ Սունդուկյանը գրել է «Գիշերվա սաբրը խեր է» կատակերգությունը, որով սկսվում է նրա ստեղծագործության առաջին շրջանը։ Բայց իսկական բեկում էր «Պեպո» (1870) պիեսը, որում առաջին անգամ հայ բեմում հայտնվեց ժողովրդի հերոսը՝ աղքատ, բայց հպարտ ձկնորսը։ Այս պիեսը դառնում է քննադատական ռեալիզմի խորհրդանիշ և թարգմանվում բազմաթիվ լեզուներով։

Հետաքրքիր փաստ․ Սունդուկյանը «Պեպո»-ի ռուսերեն թարգմանությունն անձամբ նվիրել է Ալեքսանդր Օստրովսկուն՝ հույս ունենալով Մոսկվայում բեմադրել այն: Ավաղ, մեծ դրամատուրգի մահը խանգարել է այս գաղափարի մտահղացմանը։

Սունդուկյանը ոչ միայն գրում էր, այլև բեմադրում էր իր պիեսները՝ ձևավորելով դերասանական դպրոց և զարգացնելով հայկական թատրոնը։ Նա Թիֆլիսի հայկական թատրոնի կազմակերպիչներից էր և ակտիվորեն մասնակցում էր Կովկասի մշակութային կյանքին։ Նրա լեզուն՝ կենդանի, դիպուկ, ժողովրդական խոսքով հարուստ, դարձավ բեմական երկխոսության օրինակ։ Նրա պիեսներից շատ արտահայտություններ թևավոր դարձան։

Սունդուկյանը մահացել է 1912 թ․՝ թողնելով գրական ժառանգություն, որը մինչ օրս հնչում է բեմից։ Առաջին պետական թատրոնը, որը բացվել է 1922 թվականի հունվարի 25-ին «Պեպո» պիեսի (ռեժ. Լևոն Քալանթար) բեմադրությամբ, 1937 թվականից կոչվում է հայ դրամատուրգ Գաբրիել Սունդուկյանի անունով։