Հենրիկ Կասպարյան. Շախմատի էտյուդների արքան

Alpha News-ը շարունակում է ներկայացնել «Ալֆա պերսոնա» շարքը:

Փետրվարի 27-ը հայ անվանի շախմատիստ, ԽՍՀՄ սպորտի վաստակավոր վարպետ, միջազգային վարպետ, Հայաստանի տասնակի և Թբիլիսիի եռակի չեմպիոն Հենրիկ Կասպարյանի (Գասպարյան) ծննդյան օրն է:

Նա ավելի քան 400 շախմատային կոմպոզիցիաների հեղինակ է, որոնց մեծ մասը մրցույթներում արժանացել է մրցանակների: Կասպարյանը նաև բազմաթիվ գրքեր է գրել շախմատային կոմպոզիցիայի պատմության մասին, չորս անգամ մասնակցել է ԽՍՀՄ առաջնությունների եզրափակիչներին և արժանացել բազմաթիվ մրցանակների։

Հենրիկ Կասպարյանը ծնվել է 1910 թվականին Թբիլիսիում արցախցի Մովսես Կասպարյանի և Շուշանիկ Իսախանյանի ընտանիքում: Շախմատի հանդեպ սերը նրա մեջ սերմանել է ավագ եղբայրը՝ Ռուբենը, և նա սկսել է հաճախել շախմատային ակումբ։ Արդեն երկու տարվա պարապմունքներից հետո 16-ամյա Հենրիկը հաղթել է 600 հոգու մասնակցությամբ զանգվածային քաղաքային մրցաշարում, իսկ երեք տարի անց ընդգրկվել է Թբիլիսիի հավաքականի կազմում։

21 տարեկանում Կասպարյանը նվաճել է Թբիլիսիի առաջնությունը և հաղթել ԽՍՀՄ 7-րդ առաջնության կիսաեզրափակչում: 1930-ականների սկզբից Հենրիկի շախմատային կոմպոզիցիաները ձեռք են բերել մեծ համբավ։ Նրա առաջադրանքների առաջին ժողովածուն շատ օգտակար էր շախմատիստների համար և բարձր է գնահատվել խորհրդային շախմատիստ, տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Միխայիլ Բոտվիննիկի կողմից:

1934 թվականին Պոլիտեխնիկական ինստիտուտն ավարտելուց հետո Կասպարյանը տեղափոխվել է Երևան, որտեղ հաղթել է Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության և Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության առաջնություններում։ Պատերազմից առաջ նա մշտապես մասնակցել է մրցաշարերի՝ զբաղեցնելով մրցանակային տեղեր։ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ Կասպարյանը ծառայել է Կարմիր բանակում և պարգևատրվել Արիության մեդալներով: Պատերազմի ավարտին նա համարվում էր Հայաստանի ուժեղագույն շախմատիստը, սակայն 1946 թվականին ՀԽՍՀ առաջնությունում տիտղոսը զիջել է Տիգրան Պետրոսյանին։

1947 թվականին Կասպարյանն առաջ է անցել այնպիսի վարպետներից, ինչպիսիք են Սալո Ֆլորը, Իգոր Բոնդարևսկին, Վլադիմիր Սիմագինը և այլք, բայց ԽՍՀՄ ուժեղագույն շախմատիստների մրցաշարում գրավել է 7-րդ տեղը: Նույն թվականին նա ընդգրկվել է ԽՍՀՄ հավաքականում և մասնակցել Անգլիայի մրցաշարին՝ հանդես գալով խորհրդային շախմատային կոմպոզիցիայի մասին դասախոսությամբ, որը հրապարակվել է British Chess Magazine ամսագրում։ Կասպարյանը գրել է շախմատային կոմպոզիցիայի վերաբերյալ 23 գիրք և ժողովածու, որոնք թարգմանվել են տարբեր լեզուներով։

1957 թվականից հետո Հենրիկ Կասպարյանը հազվադեպ էր հանդես գալիս մրցաշարերում՝ կենտրոնանալով շախմատային կոմպոզիցիայի տեսության և մարզչական աշխատանքի վրա: Նա կրթել է այնպիսի հայտնի շախմատիստների, ինչպիսիք են Կարեն Մովսիսյանը, Էդուարդ Մնացականյանը, Լևոն Գրիգորյանը և Արշակ Պետրոսյանը։

Հենրիկ Կասպարյանը կյանքից հեռացել է 1995 թվականի դեկտեմբերի 27-ին: