Կովկասյան առյուծ. Դանիել Բեկ-Փիրումյանը և նրա ուղին դեպի Սարդարապատի հաղթանակ

Դանիել Աբիսողոմի Բեկ-Փիրումյանը ծնվել է 1861թ.նոյեմբերի 22-ին Արցախի Նախիջևանիկ գյուղում: Ռազմական կրթություն ստանալով Թբիլիսիի հետևակային յունկերական ուսումնարանում՝ ծառայությունը սկսել է քսան տարեկանից և երկար ժամանակ ծառայել Անդրկովկասում։

1914 թվականի հուլիսին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց հետո, Բեկ-Փիրումյանը կռվել է Կովկասյան ռազմաճակատում։ Արդեն մարտերի առաջին օրերին նա կրծքավանդակի շրջանում բեկորային վնասվածք է ստացել, իսկ հաջորդ տարվա ընթացքում ևս երեք լուրջ վնասվածք, որոնցից մեկը բեկորային։ 1915-ի դեկտեմբերին նրան ուղարկել են Էրզրումի գրոհին, որտեղ հաջող գիշերային գործողություն է իրականացրել Ազապ-Քեյի դիրքերում։ Այդ մենամարտի համար Բեկ-Փիրումյանն արժանացել է Գեորգիևյան ոսկե զենքի։

Փոփոխությունների ժամանակը և անկախության ճակատամարտը

1917 թվականի Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո ռուսական բանակում ճգնաժամ էր սկսվել, ինչը հանգեցրել էր Արևմտյան Հայաստանից զորքերի դուրսբերմանը։ 1918թ. փետրվարին թուրքական զորքերը, խախտելով Երզնկայի հրադադարը, ներխուժել են Արևելյան Հայաստանի տարածք: Նրանց ճանապարհին միակ խոչընդոտը հայկական կորպուսն էր, որը ստեղծվել էր սկզբում կամավորների համար, իսկ 1917 թվականի վերջին միավորում էր ռուսական կայսերական բանակում ծառայած բոլոր հայերին։ Բեկ-Փիրումյանն այնտեղ զբաղեցնում էր հրամանատարի տեղակալի պաշտոնը՝ Մովսես Սիլիկյանի ղեկավարությամբ։

Հայկական կորպուսը երկար ժամանակ նահանջել է՝ ծածկելով Թուրքիայից փախստականների հոսքերը։ Սակայն 1918-ի մայիսին նրա ղեկավարությունը որոշում է կայացրել կռիվ տալ Սարդարապատի (այժմ՝ Արմավիր) կայարանի մոտ։

Մայիսի 21-ին թուրքական ուժերը վերսկսել են հարձակումը, սակայն շրջափակվել և ջախջախվել են 7 օր տևած Սարդարապատի ճակատամարտում։ Աշխարհազորայինները Բեկ-Փիրումյանի հրամանատարությամբ առանցքային հարված են հասցրել ռազմաճակատի կենտրոնական հատվածում՝ թշնամուն հետ շպրտելով։

Նրա վճռական գործողությունների շնորհիվ հայկական զորքերը կարողացել են շրջել ճակատամարտի ընթացքը, պաշտպանել Երևանը և պայմաններ ստեղծել 1918թ. մայիսի 28-ին Հայաստանի Առաջին Հանրապետության անկախության հռչակման համար:

Այս հաղթանակից հետո Բեկ Փիրումյանը նշանակվել է Կարսի մարզի զինվորական պարետ։ Սակայն 1920 թվականի հոկտեմբերի 30-ին նա կրտսեր որդու՝ Լևոնի հետ գերի է ընկել թուրքական բանակում և մեկ տարի անցկացրել Էրզրումից ոչ հեռու գտնվող համակենտրոնացման ճամբարում։

Ազատ արձակվելուց հետո ծառայել է Երևանում որպես մատակարար Հայկական Կարմիր բանակի ռադիոդիվիզիոնում, որտեղ և մահացել է 1921 թվականին:

Դանիել Բեկ-Փիրումյանի անունն ընդմիշտ մտել է պատմության մեջ՝ որպես խիզախության և իր ժողովրդին նվիրվածության խորհրդանիշ: Սարդարապատի ճակատամարտում նրա դերը և ծառայության տարիները Բեկ-Փիրումյանին դարձրել են հայոց անկախության առանցքային պաշտպաններից մեկը։