Մարկոս Գրիգորյան. պարսկական մոդեռնիզմի ռահվիրան

Մարկոս Գրիգորյանը իրանահայ նկարիչ է, իրանական ժամանակակից արվեստի ռահվիրաներից մեկը։ Նրա կյանքն ու ստեղծագործությունը կամուրջ դարձան ավանդույթի և մոդեռնիզմի, Արևելքի և Արևմուտքի միջև։

Ծնվել է 1925 թվականին Ռուսաստանի Կրոպոտկին քաղաքում, սակայն նույն թվականին նրա ընտանիքը գաղթել է Իրան՝ սկզբում Թավրիզ, ապա Թեհրան։ Հենց այնտեղ Գրիգորյանն առաջին անգամ զգացել է նկարչության ուժը և ընդունվել Կամոլմուլկի ուսումնարան, որը համարվում էր երկրի գեղարվեստական կրթության գլխավոր կենտրոնը։

Կերպարվեստի ֆակուլտետում, որտեղ դասավանդում էին Եվրոպայից ժամանած վարպետներ, նա ծանոթացավ նոր մեթոդներին ու ոճերին։ Գործընկերների հետ միասին Գրիգորյանը դարձավ իրանական գեղանկարչության մոդեռնիստական շարժման հիմնադիրը։ Այս սերնդի նկարիչները, որոնք սկսել էին իրենց կարիերան 1950-ականներին, հենվում էին եվրոպական դպրոցների փորձի վրա, բայց միևնույն ժամանակ հաշվի էին առնում իրանական դեկորատիվ-կիրառական արվեստի հարուստ ավանդույթները։ Նրանց աշխատանքները հիմք դրեցին տարածաշրջանում ժամանակակից արվեստի հետագա զարգացման համար։

Գրիգորյանի ստեղծագործության մեջ առանձնահատուկ տեղ են գրավում «earth art» ժանրի գործերը։ 1960-ականների սկզբին նա սկսել է օգտագործել կավի և ծղոտի խառնուրդ, որն ավանդաբար կիրառվում էր շինարարության մեջ։ Այս նյութերը նա վերածել է գեղարվեստական լեզվի՝ ստեղծելով կտավներ, որտեղ մակերեսը ձևավորվում էր երկրաչափական պատկերների՝ քառակուսու և շրջանի սահմաններում։ Նրա ոգեշնչման աղբյուրն էին գյուղերով և քաղաքամերձ թաղամասերով զբոսանքները, որտեղ անապատը բախվում էր պարտեզներին ու դաշտերին։ Նրա գործերում միաժամանակ զգացվում է սեր բնության հանդեպ և պայքար նրա դաժանության դեմ, ինչը նրանց հաղորդում է առանձնահատուկ էմոցիոնալ ուժ։

Գրիգորյանի գործունեությունը չէր սահմանափակվում միայն գեղանկարչությամբ։ Գրեգորի Մարկ կեղծանունով նա նկարահանվել է ութ ֆիլմում, իսկ Թեհրանի Ֆիրդուսի հրապարակում բացել է «Էսթետիկ պատկերասրահը», որը դարձել է ձգողականության կենտրոն այն նկարիչների համար, որոնք չէին տեղավորվում ակադեմիական գեղանկարչության շրջանակներում։ Նրա շնորհիվ Իրանում ձևավորվեց ավանգարդիստների համայնք, որը պատրաստ էր փորձերի և նոր ձևերի որոնման։

Նա միակ ավանգարդիստն էր 20-րդ դարի կեսերի Իրանի լճացած հասարակության մեջ։ Գրիգորյանի նորարարական ինտելեկտը և հին մեթոդներից հրաժարվելու վճռականությունը նրան դարձրեցին իրանական կոնցեպտուալ արվեստի հիմնադիրը։ Նա ապացուցեց, որ արվեստը կարող է լինել ոչ միայն պատկեր, այլև փիլիսոփայություն, որտեղ հենց երկիրն է դառնում հիշողության և ինքնության արտահայտման նյութ։

Մարկոս Գրիգորյանն ապրեց որոնումներով ու փորձերով լի կյանք և թողեց ժառանգություն, որը շարունակում է ոգեշնչել Հայաստանի, Իրանի և ամբողջ աշխարհի նկարիչներին: Նրա աշխատանքները ոչ միայն նկարներ են, այլև մշակույթների երկխոսություն, որտեղ ավանդույթն ու մոդեռնիզմը միավորվում են մեկ միասնական գեղարվեստական լեզվի մեջ։