Հայ-իրանական բավական հագեցած օրակարգը

Բարեկամ Իրանի հետ հարաբերություններն, այդ համատեքստում առկա և ակնկալվող զարգացումները շարունակում են լինել մեր ուշադրության կենտրոնում: Միաժամանակ, պետք է նշել, որ հայ-իրանական օրակարգն այսօր բավական խիտ է և հագեցած ոչ միայն երկկողմ նախագծերով կամ նախաձեռնություններով, այլ նաև՝ բազմակողմ ձևաչափերով: Խոսքն, իհարկե, առաջին հերթին, Իրան-ԵԱՏՄ հարաբերություններին է առնչվում, որոնք գործնական ակտիվ փուլում են:
Եվ այսպես, Հայաստանի խորհրդարանը վավերացրեց Եվրասիական տնտեսական միության և Իրանի միջև ազատ առևտրի համաձայնագիրը: Այս համաձայնագիրը կարևոր է մեզ համար մի քանի տեսանկյունից: Նախ, եվրասիական շուկան, որը փաստացի վերջին տարիներին Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառության աճի հիմնական աղբյուրն է, ընդլայնվում է՝ ի դեմս իրանական շուկայի: Խոսքը վերաբերում է ԵԱՏՄ-Իրան փոխադարձ առևտրաշրջանառության շուրջ 95 տոկոսը կազմող ապրանքների նկատմամբ անմաքս կամ շատ ցածր մաքսատուրքերով առևտրին:

Միաժամանակ, ևս մեկ անգամ հիշեցնենք, որ ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից վավերացվել է լայնածավալ և մշտական համաձայնագիրը՝ ստորագրված 2023թ-ի դեկտեմբերին և որը փոխարինում է 2019թ-ից գործող ժամանակավոր համաձայանգրին:

Համաձայնագրից ակնկալիքները հասկանալու համար դիտարկենք Իրան-ԵԱՏՄ փոխադարձ առևտրաշրջանառության դինամիկային առնչվող որոշ ցուցանիշներ:

Այսպես․ 2019 թ-ին ուժի մեջ մտած ժամանակավոր համաձայնագիրը թույլ է տվել շեշտակիորեն ավելացնել ԵԱՏՄ երկրների և Իրանի առևտրաշրջանառությունը՝ 2.4 մլրդ դոլարից հասցնելով 5.2 մլրդ դոլարի։ Աճն ակնհայտ է: Ի դեպ, շատ կարևոր է ընդգծել, որ այս շրջանառության մոտ 14 տոկոսը բաժին է ընկնում Հայաստանին:

Բերենք նույն ժամանակահատվածի համար Հայաստան-Իրան առևտրաշրջանառության տեմպերի դինամիկան՝ 2-րդ նկարում:

Առևտրաշրջանառությունը 400 մլն դոլարից ավելացել է՝ հասնելով 700 մլն-ի: Բացարձակ արժեքով այս ցուցանիշն աճել է, սակայն Հայաստանի արտաքին առևտրարջանառության մեջ Իրանի մասնաբաժինը 2022թ-ից սկսած նվազել է: Դինամիկան 3-րդ պատկերն է արտացոլում:

Այստեղ, սակայն, կա օբյեկտիվ հանգամանք, ռուս ուկրաինական պատերազմի հետևանքով և՛ առևտրային շղթաների վերաձևույթների, և՛ վերաարտահանման գործոնի ազդեցությամբ, Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառության մեջ ավելացավ այլ ուղղությունների մասնաբաժինը:
Միաժամանակ նշենք, որ առևտրաշրջանառությունում այս կիսամյակի ընթացքում որոշակի անկումային զարգացումների մասին ցուցանիշները ներկայացված են 4-րդ նկարում:

Սա ՊԵԿ-ի վիճակագրությունն է, համաձայն որի՝ արտահանումը 2023-ի առաջին կիսամյակի համեմատ նվազել է 0.6 տոկոսով, ներմուծումը՝ 0.7 տոկոսով:
Նաև կարևոր ենք համարում օբյեկտվության համար ներկայացնել ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի տվյալները, որի համաձայն՝ 2024թ հունվար-սեպտեմբերի համար ատահանումը ՀՀ-ից Իրան աճել է 7.7 տոկոսով, ներմուծումն Իրանից՝ 2.4 տոկոսով: Վիճակագրական տարբերությունների պատճառը հավանաբար վերջին երեք ամիսների դինամիկայի փոփոխությունն է, քանի որ նույն Վիճկոմիտեի առաջին կիսամյակի տվյալներով՝ ցուցանիշներն անկումային են, թեև նորից ՊԵԿ-ի թվերից տարբերվող:

Ինչևիցե, բոլորիս շահերից է բխում հայ-իրանական առևտրաշրջանառության աճը, ինչի համար ԵԱՏՄ-ի հետ համաձայնագիրն իրապես կարող է լուրջ շարժիչ լինել: Այս համատեքստում կարևոր է նշել Երևանի և Թեհրանի միջև բեռնատարներից գանձվող ճանապարհային վճարների փոխադարձ զրոյացման պայմանավորվածությունը:

Ինչպես սկզբում նշեցինք, հայ-իրանական տնտեսական օրակարգը բավական խիտ է, թե՛ արդեն իսկ կյանքի կոչված նախագծերով, թե՛ սպասվողներով: Ամփոփենք՝ արագ հիշելով դրանցից ամենակարևորները.

-Երևանում բացված իրանական առևտրի տունն ու Իրանում ակնկալվող հայկական կենտրոնը, որը զարկ կտա աևտրաշրջանառությանը: Իրանական Չաբահար նավահանգստին հայկական օպերատորների հասանելիությունը, ծրագիր, այդ թվում՝ իրանական նախաձեռնություն է Հայաստանը միացնելու Պարսից ծոցը Սև ծովին կապող տարանցիկ ճանապարհին, ռազմավարական նշանակության ճանապարհաշինության ոլորտում համագործակցությունը, Իրանի դեսպանի՝ վերջերս արած հայտարարությունն առ այն, որ Իրանը նախատեսել է Հայաստանի հետ համագործակցություն՝ մոտավորապես 3 միլիարդ դոլար ծավալով։ Եւ, իհարկե, հայ-իրանական երրորդ էլեկտրահաղորդման գծի աշխատանքները, որոնց ավարտի ժամկետները մի քանի անգամ հետաձգվել են: