Մեկ տարի առաջ Ալիևն ու Փաշինյանը փակեցին Լաչինի միջանցքը

(Արցախի անկումը կանխորոշված էր Պրահայի դավադրությամբ և միջանցքի շրջափակմամբ)

Մեկ տարի առաջ սկսվեց մի գործընթաց, որն ավարտվեց Արցախում էթնիկ զտումներով, և հազարավոր տարիների ընթացքում առաջին անգամ հայկական Արցախում գործնականում հայ չմնաց՝ մեկ տարի առաջ Լաչինի միջանցքը փակվեց։ Գործընթաց, որի տարբեր փուլերում Թուրքիան բազմիցս աջակցություն է հայտնել Ադրբեջանին հայատյաց քաղաքականության մեջ։

Ադրբեջանցիները, ներկայանալով որպես «էկոակտիվիստներ», փակել էին միջանցքը հայկական Շուշիի տարածքում և պահանջել դադարեցնել Կաշենի հանքավայրի շահագործումը (որի շահագործման լիցենզիան ամիսներ առաջ Իլհամ Ալիևը վաճառել էր բրիտանական «Anglo Asian» ընկերությանը):

Այսպես կոչված էկոակտիվիստները (այդ թվում, «պատահաբար» Ալիևի իշխող «Yeni Azerbaijan» կուսակցության անդամները) լքեցին միջանցքը միայն 2023-ի ապրիլին՝ սպասելով, որ ադրբեջանական իշխանություններն իրենց փոխարեն կտեղադրեն անցակետը, ինչպես նաև՝ ևս մեկ անցակետ արդեն միջանցքի մեկ այլ հատվածում է՝ հայկական կողմից Լաչինի միջանցքի մուտքի մոտ։

Արցախի շրջափակումը ամբողջական դարձավ հունիսի 15-ին, երբ Հակարիի կամրջի վրա տեղի ունեցած միջադեպի պատճառով ադրբեջանական կողմն ամբողջությամբ փակեց Արցախ տանող ճանապարհը, և նույնիսկ ռուս խաղաղապահները չէին կարողանում անհրաժեշտ ապրանքներ տանել Արցախի Հանրապետություն։
Արցախի դեմ դիվերսիայի հաջորդ փուլը Ալիևի կողմից 2023 թվականի սեպտեմբերին սանձազերծած պատերազմն էր։

Այնուամենայնիվ, վերը նշվածը չոր ժամանակագրություն է, մինչդեռ ավելի կարևոր է հասկանալ պատճառահետևանքային հարաբերությունները և հասկանալ կատարվածի պատճառները:

Լաչինի միջանցքի շրջափակումը ուղղակի հետևանք էր այն բանի, որ 2020 թվականի սեպտեմբերին և հոկտեմբերին Վաշինգտոնում և Պրահայում խմբագրվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի փաստաթուղթը։

Հիշեցնենք, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի փաստաթուղթը բաց էր թողել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կարգավիճակի հարցը, իսկ Վաշինգտոնի և Պրահայի գործընթացները ընթանում էին Արցախի նկատմամբ Բաքվի ինքնիշխանության ճանաչման տրամաբանությամբ։ Բաքվի ինքնիշխանության ճանաչում՝ առանց արցախահայության իրավունքների և անվտանգության երաշխիքների:

Ավելին, Հայաստանի իշխանություններն ավելի հեռուն գնացին, և շրջափակումը սկսելուց անմիջապես հետո հայտարարեցին, որ պաշտոնական Երևանը չի մասնակցի Ադրբեջանի հետ Լաչինի միջանցքի բացման բանակցություններին։

Պաշտոնական Երևանը, ճանաչելով Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս և համաձայնելով, որ այլևս չի մասնակցի Արցախի ապագայի վերաբերյալ բանակցություններին՝ միջանցքի շրջափակման վերաբերյալ բանակցություններին, ընդունել է, որ Արցախում հանքավայրերը Ադրբեջանի սեփականությունն են։ Սա ինքնաբերաբար նշանակում էր, որ Լաչինի միջանցքը, որպես առանձին երևույթ, դադարեց գոյություն ունենալ և վերածվել էր սովորական ճանապարհի Ադրբեջանի ներսում, և իր իսկ իրավասության տակ գտնվող տարածքում Բաքուն կարող էր անել այն, ինչ ուզում էր՝ անցակետեր տեղադրել, խաղատներ բացել և այլն։

Բանակցությունների ողջ ժամանակահատվածը մինչև 2018 թվականն ընթանում էր այնպիսի տրամաբանությամբ, որտեղ Արցախի վերջնական կարգավիճակը պետք է նույնական լիներ Լաչինի միջանցքի կարգավիճակին (եթե Արցախը դառնում էր անկախ պետություն, ապա Արցախն ու Հայաստանը կապող կյանքի միջանցքը դառնում էր Արցախի մաս, եթե Արցախը միանու էր Հայաստանին, ուրեմն ճանապարհը դառնում էր Հայաստանի մաս):

Ի սկզբանե ակնհայտ էր, որ միջանցքի շրջափակման խնդիրը զուտ քաղաքական խնդիր է, որի լուծումը պետք է լիներ քաղաքական (ոչ տեխնիկական, ինչպես ասում էին Արցախի իշխանությունների որոշ ներկայացուցիչներ, ինչպես Հայաստանում ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ, ի թիվս այլ բաների առաջարկելով կառուցել նոր ճանապարհ, բացել օդային միջանցք և այլն) և պետք է դրսևորվեր նրանով, որ պաշտոնական Երևանը կրկին պետք է հայտարարեր, որ ինքն է Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի իրացման երաշխավորը, ինչը կզրոյացներ Պրահայի և Վաշինգտոնի պայմանավորվածությունները, ինչպես նաև հնարավորություն կտար մեր դաշնակիցներին (բնական և ռազմավարական՝ Իրան և Ռուսաստան)՝ աջակցելով պաշտոնական Երևանի դիրքորոշմանը վերադառնալու ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման տարբերակին, որտեղ Արցախի կարգավիճակի հարցը թողնվելու էր ապագա սերունդներին:

Սակայն Հայաստանի իշխանությունները գնացին այլ սցենարի. նրանք աչք փակեցին միջանցքի փակման վրա՝ հրաժարվելով մասնակցել այն ապաշրջափակելու բանակցություններին և ամեն կերպ վարկաբեկեցին ռուս խաղաղապահների առաքելությունը, որոնք մոտ մեկ տարի մնացին փաստացի միակ սուբյեկտը, որը Փաշինյանի կողմից Արցախը Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու պայմաններում շարունակում էին տարբեր ապրանքներ մատակարարել Արցախ։ Վարկաբեկման գագաթնակետը կարելի է համարել Հակարիի կամրջի վրա տեղի ունեցած միջադեպը, երբ ռուս խաղաղապահները փորձել են թույլ չտալ ադրբեջանական կողմին դրոշ տեղադրել Հայաստանի տարածքում, սակայն Փաշինյանի ընտանեկան «Հայկական ժամանակ» թերթը նյութն այս մասին ներկայացրել է հանրությանը որպես թե, իբր,խաղաղապահներն օգնություն են ցուցաբերել ադրբեջանցի զինվորականներին՝ Հայաստանի տարածքում դրոշը տեղադրելու հարցում։

Ավելին, երբ միջանցքի շրջափակումից հետո Ադրբեջանն անցավ Արցախի դեմ ռազմական գործողությունների, Փաշինյանի կառավարությունը մատը մատին չտվեց արցախահայությանը օգնելու համար։ Այս ամենի արդյունքը Արցախի նախագահի կողմից Հայկական երկրորդ պետականության լուծարման մասին հրամանի ստորագրումն էր։ Իսկ հիմա, Նիկոլ Փաշինյանը, ով սկզբում բանակցությունները մտցրեց փակուղի, պարտվեց պատերազմում, պատերազմից հետո տապալեց բանակցային գործընթացը՝ Կիևի մերձակայքից և Խարկովի մարզից ռուսական զորքերի դուրսբերման ֆոնին, որոշեց ճանաչել Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս՝ պնդում է, որ «Արցախի պետականության լուծարումը այլընտրանք չի եղել»։

Կա մեկ պարզ ճշմարտություն, որը պետք է արդեն պարզ դառնար Հայաստանի բնակչության ճնշող մեծամասնության համար.

Կաշենի հանքավայրը Ադրբեջանի վերահսկողության տակ տալու պահանջը՝ նախերգանքն է Ադրբեջանին Հայաստանի հանքավայրեր (Ամուլսարից Սոթք հանքավայր) տալու պահանջի համար:

ԼՂՀ պաշտպանության բանակը լուծարելու պահանջը՝ նախերգանքն է Հայաստանի զինված ուժերը ցրելու պահանջի համար:

Լաչինի միջանցքի փակումը «ադրբեջանցի բնապահպանների և փախստականների» կողմից՝ Հայաստանի շրջափակման նախերգանքն է, ինչը կարող է տեղի ունենալ, երբ «ադրբեջանցի փախստականները վերադառնան» Հայաստան իսկ «անկլավները» կհանձնվեն Ադրբեջանին։

Արցախի մանուկների սովը՝ Հայաստանի մանուկների սովի նախերգանքն է:

Կրկին ու կրկին պետք է ասենք, որ Հայաստանում քաղաքական փոփոխությունների ձգձգումը, փորձառու պետական գործչի գլխավորությամբ պրոֆեսիոնալների կառավարություն ձևավորելու ձգձգումը հղի է տոտալ փլուզմամբ։ Հաջորդ փուլում կյանքի կկոչվի «Արևմտյան Ադրբեջան» ծրագիրը, որը Նիկոլ Փաշինյանը «խաղաղության խաչմերուկի» անվան տակ արդեն փորձում է վաճառել ՀՀ քաղաքացիներին։