Ստատուտի «գերիները»

Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն։

Երեքշաբթի՝ հոկտեմբերի 3-ին, Հայաստանի խորհրդարանը վավերացրեց Հռոմի կանոնադրությունը։ 60 պատգամավոր «կողմ» է քվեարկել ՄՔԴ-ի Հռոմի կանոնադրության վավերացմանը և Միջազգային քրեական դատարանի իրավասության ճանաչմանը, իսկ 22-ը՝ «դեմ»։

Նախքան իրավիճակի վերլուծությանն անցնելը, նշենք միայն, որ ՄՔԴ-ի իրավասությունը ճանաչված չէ այն երկրների կողմից, որտեղ ապրում է աշխարհի բնակչության կեսից ավելին։ Դրանց թվում են Ռուսաստանը, Բելառուսը, Եգիպտոսը, Հնդկաստանը, Ինդոնեզիան, Իրանը, Ղազախստանը, Չինաստանը, Սաուդյան Արաբիան, ԱՄՆ-ը, Թուրքիան և Ադրբեջանը։

Պետք է սկսել նրանից, թե ինչ է «Հռոմի ստատուտը»: Հռոմի ստատուտը միջազգային պայմանագիր է, որը ստորագրած երկրներում սահմանվում է Միջազգային քրեական դատարանի իրավասությունը (ՄՔԴ, որը երբեմն սխալմամբ կոչվում է նաև Հաագայի տրիբունալ): Պարզ ասած, Հռոմի ստատուտը այն ընդունող երկրներին ենթարկում է Հաագայի միջազգային քրեական դատարանի որոշումներին:

1998 թվականին՝ ընդունվելուց ի վեր, (և 2002 թվականից ուժի մեջ մտնելուց ի վեր) կանոնադրությունը բուռն քննարկումների տեղիք է տվել այն վավերացրած երկրների օրենսդրության վրա դրա ազդեցության վերաբերյալ, և հաճախ կարծիքներ են հնչել, որ այս իրավական ակտը պետությունում սահմանում է միջազգային իրավունքի գերիշխանությունը ներքին օրենսդրության նկատմամբ։

Եվ, եթե մինչև 2023 թվականի մարտը ստատուտի առանձնահատկությունների վերաբերյալ վեճերը սահմանափակվում էին մասնագիտական լսարաններով և համայնքներով, ապա այն բանից հետո, երբ Հաագայի Միջազգային քրեական դատարանը արձակեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ձերբակալության օրդերը, կանոնադրության շուրջ քննարկումները նաև աշխարհաքաղաքական երանգ ստացան։ Կանոնադրությունը, ինչպես ամբողջ ՄՔԴ-ն, դարձել է Արևմուտքի և Ռուսաստանի Դաշնության աշխարհաքաղաքական առճակատման գործիք:

Ներկա պայմաններում աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա գտնվող ցանկացած երկրի կողմից ստատուտի վավերացումը կընկալվեր որպես Ռուսաստանի հետ գլոբալ առճակատման հարցում Արևմուտքին աջակցության արտահայտություն։ Հայաստանի պարագայում, Փաշինյանի «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության կողմից Հռոմի ստատուտի վավերացումը, Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև սուր առճակատման պայմաններում, մեր երկիրը դարձնում է Ռուսաստանի հետ այս հակամարտության ակտիվ մասնակից։ Ավելորդ է ասել, որ պաշտոնական Երևանի այս քաղաքականությունը լիովին համապատասխանում է Հայաստանի թշնամիների՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի շահերին:

Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է նաև, որ Բաքուն և Անկարան շատ հստակ հասկանում են, որ հենց հայ-ռուսական հարաբերությունների վատթարացման համատեքստում են, որ կարող են լուծել իրենց հետաքրքրող բոլոր խնդիրները՝ Հայկական պետականության գոյության համատեքստում, հակառակ դեպքում ադրբեջանական քարոզչական ռեսուրսները ստատուտի վավերացման վերաբերյալ ուղիղ տեքստային հեռարձակումներ չէին իրականացնի։ Ճիշտ նույն բանը տեղի ունեցավ մինչև 2020 թվականի պատերազմը, և մինչև Արցախի դեմ ադրբեջանական վերջին ագրեսիան՝ հայ-ռուսական հարաբերությունների վատթարացումը, որից օգտվեցին Թուրքիան և Ադրբեջանը։

Հասկանալու համար, որ կանոնադրությունը գործիք է դարձել Հայաստանի տարածքում Արևմուտքի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև աշխարհաքաղաքական պայքարում, հարկ է հիշել մի նրբերանգ. հունիսի 15-ին ռուսական պետական լրատվամիջոցները գաղտնազերծեցին պաշտոնական Վաշինգտոնի՝ Ստեփանակերտի վրա ճնշում գործադրելու մասին տեղեկատվությունը: Այս տեղեկատվության հրապարակումից մի քանի օր անց, Հայաստանի կառավարությունը հայտարարեց, որ այս տարվա սեպտեմբերին ստատուտը վավերացման կուղարկի Ազգային ժողով: Այսպիսով, ամռանը Հայաստանի կառավարության ձեռքով պաշտոնական Վաշինգտոնը պատասխանեց Մոսկվային՝ Արցախն Ադրբեջանին «վերաինտեգրելու» ամերիկյան փորձերին միջամտելու համար։

Մոսկվայի արձագանքը կանոնադրության վավերացման քաղաքական ակտին չուշացավ. ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը, Պետդումայի պատգամավոր Կոնստանտին Զատուլինը և ՌԴ Դաշնային խորհրդի փոխխոսնակներ Կոնստանտին Կոսաչովը և Յուրի Վորոբյովն արդեն մեկնաբանել են իրավիճակը: Ակնհայտ է, որ շուտով կհաջորդի ՌԴ ԱԳՆ-ի հայտարարությունը, ինչպես նաև Մոսկվայի՝ ավելի առարկայական արձագանքը Փաշինյանի՝ այս ոչ բարեկամական քայլին։

Այս առումով, պետք է նշել, որ հայ-ռուսական «դիվանագիտական փոխհրաձգության» վերջին ամիսները ցույց տվեցին, որ Ռուսաստանի Դաշնության ղեկավարությունը հստակորեն տարանջատում է հայկական իշխանությունը հայ ժողովրդից։ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը նույնիսկ հասցրել է Փաշինյանի կառավարությունը «ժամանակավոր վարչակազմ» անվանել։ Այս առումով, ավելի տրամաբանական կլիներ, եթե Ռուսաստանի իշխանությունները պատասխանեին Փաշինյանին և նրա ղեկավարած կառավարությանը այս՝ ոչ բարեկամական քայլին, այլ ոչ թե Հայաստանի ժողովրդին, ինչպես օրերս եղավ Արցախում։

Հակառակ դեպքում մենք բոլորս կդառնանք Արևմուտք-Ռուսաստան աշխարհաքաղաքական առճակատման պատանդ, բոլորս կդառնանք ստատուտի «գերիներ»»՝ դրանից բխող բոլոր հետևանքներով…