Քեոսայանն ու «Անորսալիները». խորհրդային բլոկբաստերի բանաձևը

Էդմոնդ Քեոսայանը խորհրդային կինոյի ամենավառ ռեժիսորներից է, ում ֆիլմերը դարձել են կենդանի, դինամիկ, մարդկային դեմքով պատմվածքի խորհրդանիշ: Ծնվել է 1936 թվականին Լենինականում (այժմ՝ Գյումրի), ավարտել է Մոսկվայի Գերասիմովի անվան կինեմատոգրաֆիայի համառուսական պետական ինստիտուտը, և արդեն նրա ուսանողական աշխատանքները ստացել են միջազգային մրցանակներ՝ Կաննում և Մոնտե Կառլոյում: Սա համաշխարհային բեմում խորհրդային ուսանողի ճանաչման հազվագյուտ դեպք էր:

1966 թվականին Քեոսայանը նկարահանել է «Անորսալի վրիժառուները»՝ արկածային ֆիլմ քաղաքացիական պատերազմի տարիներին արդարության համար պայքարող դեռահասների մասին։ Գլխավոր դերերի դերասաններին նա անձամբ էր փնտրում՝ շրջելով դպրոցներով և թատերական ստուդիաներով՝ գտնելու իրական «անորսալիների»։ Իսկ սայլի վրա հետապնդման տեսարանը, որը նկարահանվել է առանց կրկնօրինակների, դարձել է խորհրդային կինոյի ամենահիշարժաններից մեկը։

1975 թվականին նա նկարահանել է «Երբ գալիս է սեպտեմբերը» ֆիլմը, որը հուզիչ պատմություն է ծերության, մենության և մարդկային արժանապատվության մասին։ Իսկ Սերո Խանզադյանի վեպի հիման վրա նկարահանված «Հույսի աստղ»-ը բացահայտել է հայերի հերոսությունն օսմանյան տիրապետության դեմ պայքարում։ Քեոսայանը կարողանում էր ժողովրդի հետ խոսել սրտի, խղճի և հիշողության լեզվով։

Նա ոչ միայն ռեժիսոր էր, այլև դերասան, սցենարիստ, հեռուստահաղորդավար։ Վարել է «Կինոպանորամա» հանրահայտ հաղորդումը, որտեղ հումորով ու ջերմությամբ պատմել է կինոյի նորույթների մասին: Նրա ոճը հայկական հոգեկերտվածքի, խորհրդային մասշտաբի և անձնական ինտոնացիայի համադրությունն է։

Քեոսայանն իրենից հետո թողել է 12 լիամետրաժ ֆիլմ և կինեմատոգրաֆիական դինաստիա։ Նրա որդիները՝ Դավիթն ու Տիգրանը, նույնպես դարձել են ռեժիսորներ՝ շարունակելով հոր գործը։ Նրանց ներդրումը կինոյում նշանակալի էր, հատկապես Տիգրանինը, ում աշխատանքները լայնորեն հայտնի են դարձել ռուսական մեդիատարածությունում։

Էդմոնդ Քեոսայանը հայ հոգու ձայնն է խորհրդային կինոյում, վարպետ, ով արկածը վերածել է արվեստի, իսկ արվեստը՝ ազգային հպարտության: