Թուրքիան պատրաստ չէ որևէ բան տալ Հայաստանին

(Պետության ղեկավար, թե՞ «թուրանական նախագծի մենեջեր» Հայաստանում)

«Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում հերթական շաբաթը կրկին վառ կերպով ցույց տվեց հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացի ուղղակի և անքակտելի կախվածությունը հայ-ադրբեջանական կարգավորման ընթացքից։ Սա հերթական ապացույցն է, որ պաշտոնական Անկարան Երևանի ուղղությամբ քայլ չի անի, քանի դեռ ամբողջությամբ չեն բավարարվել Բաքվի պահանջները։

Սինքրոնությունը՝ որպես ճնշման գործիք

Ուրբաթ՝ 2025 թվականի նոյեմբերի 28-ին, տարածաշրջանում տեղի ունեցան երկու առանցքային բանակցային հանդիպումներ, որոնց սինքրոնությունը պատահական բնույթ չէր կրում։ Ադրբեջանում՝ Գաբալայում, Հայաստանի փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը ԱԳ փոխնախարար Մնացական Սաֆարյանի հետ անցկացրել են սահմանազատման հանձնաժողովների հերթական նիստն իրենց ադրբեջանցի գործընկերոջ՝ Շահին Մուստաֆաևի հետ։ Միաժամանակ, ՀՀ ԱԳՆ և ոլորտային այլ գերատեսչությունների ներկայացուցիչները գտնվում էին Թուրքիայում՝ քննարկելով Կարս-Գյումրի երկաթուղային երթուղու աշխատանքների վերսկսման տեխնիկական հարցերը։ Այս բանակցային ուղղությունների լիակատար սինքրոնությունն առանցքային ցուցիչ է. Անկարան ուղիների ապաշրջափակումը (որոնք ինքն էլ փակել էր) չի ընկալում որպես ինքնուրույն գործընթաց, այլ որպես ճնշման գործիք, որը լիովին համաձայնեցված է Բաքվի թելադրած օրակարգի հետ։

Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական ընտրությունը և դրա գինը Հայաստանի համար

Թուրքիան տնտեսական և աշխարհաքաղաքական շահ ունի Հայաստանի Հանրապետության տարածքով անցնող ուղիղ տրանսպորտային միջանցքի ստեղծման հարցում, որը կկապի իրեն Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ։ Թուրք պաշտոնյաների, առաջին հերթին՝ տրանսպորտի և ենթակառուցվածքների նախարար Աբդուլքադիր Ուրալօղլուի հայտարարությունները վկայում են, որ Անկարան ինքն է ծայրահեղ շահագրգիռ այս երթուղով, քանի որ այն կդառնա արդյունավետ այլընտրանք Բաքու-Թբիլիսի-Կարս (ԲԹԿ) երկաթուղային գծին։ Ուրալօղլուն նշել է. ««Զանգեզուրի միջանցքը» կդառնա Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու այլընտրանքը։ «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը կավելացնի բեռնափոխադրումների ծավալը Միջին միջանցքի ուղղությամբ տարեկան 1 միլիոն տոննայից մինչև 25 միլիոն տոննա»։

Աշխարհաքաղաքական տրամաբանության տեսանկյունից հենց Թուրքիան պետք է զիջումների գնար՝ ՀՀ տարածքով այդ տարանցիկ ճանապարհը ստանալու համար։ Հայաստանն, ի պատասխան, կարող էր Թուրքիային թույլ տալ օգտվել իր տարածքի ուղիներից այլ երկրների հետ հավասար պայմաններով (ինչպես, օրինակ, անում են իրանական բեռնատարները), ինքնիշխանության ճանաչման, ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառումից հրաժարվելու և հայ-թուրքական գործընթացը հայ-ադրբեջանականի հետ չկապելու պայմանի դիմաց։ Սակայն Թուրքիան այլ ուղի է ընտրել. նա անվերապահորեն աջակցել է Ադրբեջանին նրա բոլոր ագրեսիվ գործողություններում։

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն անձամբ էր հաստատել Անկարայի ուղղակի մասնակցությունը 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմին՝ պարծենալով, որ «Ադրբեջանական Ղարաբաղում մեր ադրբեջանցի եղբայրների հետ մենք ամբողջությամբ ոչնչացրինք հակառակորդի ուժերը»։ Այս աջակցությունը շարունակվել է նաև 2023 թվականի էթնիկ զտումների ժամանակ և շարունակվում է Հայաստանի դեմ ուղղված բոլոր հարցերում՝ դրանով իսկ հասնելով պայմանական խաղաղության հայկական անվտանգության տեսանկյունից անընդունելի պայմաններով։ 2018 թվականին իշխանության եկած Նիկոլ Փաշինյանն այս իրավիճակում, այս գործընթացում, փաստացի կատարում է Հայաստանում Թուրանական նախագծի իրականացման մենեջերի գործառույթը՝ զիջելով ինքնիշխան շահերը մտացածին կարգավորման դիմաց։

Միակողմանի զիջումների ռիսկերը և հավասարակշռության ճանապարհը

Թուրքիայում և Ադրբեջանում տեղի ունեցած համաժամանակյա հանդիպումը ապացուցում է, որ Անկարան ոչ մի քայլով չի շեղվի իր դիրքորոշումից, և քանի դեռ Հայաստանը լիովին չի բավարարի պաշտոնական Բաքվի պահանջները, Թուրքիայի հետ որևէ հարաբերությունների կարգավորման մասին խոսք լինել չի կարող։ Ընդ որում, այն պահանջները, որոնք հռչակվում են պաշտոնական Բաքվի կողմից՝ սկսած «անկլավների» տարածքային պահանջներից մինչև Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու պահանջները, վկայում են ոչ այլ ինչի մասին, քան Ադրբեջանի Հայաստանի լիակատար և անվերապահ կապիտուլյացիայի հասնելու ցանկության մասին։

Միակողմանի զիջումների վրա հիմնված գործընթացը Հայաստանի համար պարունակում է գոյաբանական ռիսկեր։ Յուրաքանչյուր ընդունված զիջում ոչ թե քայլ է դեպի խաղաղություն, այլ ընդամենը խթան նոր, ավելի կոշտ պահանջների համար և ստեղծում է ռազմական ուժի կիրառման լեգիտիմացման վտանգավոր նախադեպ։ Հայաստանի կայուն խաղաղությունն ու պետականության պահպանումը հնարավոր են միայն մեկ դեպքում. տարածաշրջանում ռազմաքաղաքական հավասարակշռության վերականգնումը։ Դա պահանջում է անհապաղ և վճռական քայլեր՝ անվտանգության ճարտարապետության մեջ ներգրավելու Հարավային Կովկասի կայունությամբ շահագրգիռ այլ խաղացողներին, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Իրանը և Չինաստանը։

Սակայն Երևանի ներկայիս ղեկավարությունը ցուցաբերում է անկարողություն՝ իրականացնելու այս առանցքային արտաքին քաղաքական շրջադարձը, շարունակելով հետևել ադրբեջանա-թուրքական պարտադրված օրակարգին։

Մտածե՛ք այդ մասին․․․»։