Լևոն Խեչոյան. Գյուղի և ժողովրդի հիշողության ձայնը

Լևոն Խեչոյանը (1955–2014) 20-րդ դարի վերջի և 21-րդ դարի սկզբի ամենաինքնատիպ հայ արձակագիրներից է։ Ծնվել է 1955 թվականի դեկտեմբերի 8-ին Վրաստանի Ախալքալաքի շրջանի Բարալեթ գյուղում, ավարտել է Լենինականի Մ․ Նալբանդյանի անան մանկավարժական ինստիտուտի բանասիրական ֆակուլտետը։ Կյանքի մեծ մասն անցկացրել է Հրազդան քաղաքում։

Նրա ճակատագիրը սերտորեն միահյուսված է երկրի ճակատագրի հետ. ղարաբաղյան պատերազմին մասնակցությունը, մայրաքաղաք հազվադեպ այցելությունները. այս ամենը դարձել է նրա գրական աշխարհի մասը։

Խեչոյանը սկսել է գրել դեռևս դպրոցական տարիներին, իսկ 1980-ականների վերջից նրա պատմվածքները սկսել են հայտնվել հայկական մամուլում։ «Խնկի ծառեր» առաջին ժողովածուն լույս է տեսել 1991 թվականին և անմիջապես նրան ներկայացրել որպես հեղինակի, որը կարողանում էր համադրել բանահյուսական մոտիվները ժամանակակից արձակի հետ։ Նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել են ռուսերեն, ուկրաիներեն, անգլերեն, իսպաներեն և գերմաներեն, ինչը վկայում է նրա գործերի նկատմամբ միջազգային հետաքրքրության մասին։

Խեչոյանի առանձնահատկությունը գյուղի և ժողովրդական մշակույթի հետ ունեցած խորը կապն է։ Նա գրել է պարզ մարդկանց, նրանց կենցաղի, ուրախությունների և ողբերգությունների մասին, այն մասին, թե ինչպես են պատմությունն ու պատերազմը ներխուժում փոքր համայնքների կյանք։ Նրա արձակը զուրկ է պաթոսից, բայց լի է ներքին ուժով և ճշմարտությամբ։ Նրանում հնչում է մի մարդու ձայնը, որը չի ձգտել մայրաքաղաքային փառքի, այլ հավատարիմ է մնացել հողին ու նախնիների հիշատակին։

Խեչոյանը ոչ միայն գրող էր, այլև ժամանակի վկա։ Նրա մասնակցությունը ղարաբաղյան պատերազմին առանձնահատուկ արժանահավատություն է հաղորդել նրա տեքստերին. նա գրել է ցավի ու զոհերի, բայց նաև տոկունության ու հույսի մասին: Այս իմաստով նրա ստեղծագործությունը կարելի է դիտարկել որպես 20-րդ դարի վերջի փորձությունների միջով անցած սերնդի գրական հուշարձան։

2014 թվականին Լևոն Խեչոյանի մահը կորուստ էր հայ գրականության համար։ Սակայն նրա գրքերը շարունակում են ապրել՝ հիշեցնելով, որ իսկական գրականությունը ծնվում է ոչ թե մայրաքաղաքի աղմուկի մեջ, այլ գյուղական փողոցների լռության մեջ, որտեղ յուրաքանչյուր բառ կշիռ ունի։