Էդվարդ Ջրբաշյան. հայ գրական մտքի ճարտարապետը

Էդվարդ Մկրտչի Ջրբաշյանը ծնվել է 1923 թ. սեպտեմբերի 24-ին Երևանում։ Բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ակադեմիկոս Ջրբաշյանը ոչ միայն հետազոտող էր, այլև հայ գրականագիտության մեջ տեսական մտքի հիմնադիրը։

Մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին։ Ծանր վիրավորվելուց հետո Ջրբաշյանն իրեն նվիրել է բանասիրությանը։ Ավարտել է Երևանի պետական համալսարանը, պաշտպանել է թեկնածուական («Պոեմի ժանրը սովետահայ գրականության մեջ»), 1965 թվականին՝ դոկտորական ատենախոսություն («Թումանյանի պոեմները»)։ Ավելի ուշ՝ գլխավորել Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտը։

Առանձնահատուկ մեծ է Ջրբաշյանի ներդրումը Հովհ. Թումանյանի ստեղծագործության ուսումնասիրության և գիտական հրատարակության գործում։ Ջրբաշյանի անմիջական մասնակցությամբ հիմնադրվել է «Թումանյան. Ուսումնասիրություններ և հրապարակումներ» մատենաշարը, որի հինգ գրքերը լույս են տեսել 1964-1998թթ.։ Գրականության ինստիտուտում Ջրբաշյանը ղեկավարել է Թումանյանի երկերի ակադեմիական տասհատորյակի հրատարակության աշխատանքը (հ. 1-10, 1988-1999), որի վերջին՝ 10-րդ հատորը տպագրվել է գիտնականի մահից ընդամենը շաբաթներ անց։

Նրա նախաձեռնությամբ հրատարակվել է «Չորս գագաթ» շարքը (Թումանյանի, Իսահակյանի, Տերյանի և Չարենցի մասին), ինչպես նաև բազմահատորանոց «Հայ նոր գրականության պատմությունը» գիրքը։ Նրա աշխատությունները՝ «Գեղագիտություն և գրականություն», «Պոետիկա և գրականության զարգացումը», «Աշխարհայացք և վարպետություն», հիմք են հանդիսացել հետազոտողների մի ամբողջ սերնդի համար։

Ջրբաշյանն այն սակավաթիվ հայ գիտնականներից էր, ով ակտիվորեն առաջ էր մղում համեմատական գրականագիտության գաղափարը՝ հայկական պոետիկան համեմատելով եվրոպական և ռուսական ավանդույթների հետ։ Նա կարծում էր, որ հայ գրականությունը պետք է լինի ոչ միայն ազգային, այլև ունիվերսալ՝ իր հնչեղությամբ։

1970-ականներին Ջրբաշյանը ռադիոյով հանրամատչելի հաղորդում էր վարում գրականության մասին, որտեղ զարմանալի պարզությամբ և սիրով պատմում էր բանաստեղծների, փիլիսոփաների և գեղագիտության մասին։ Նրա ձայնը ճանաչելի է դարձել հազարավոր ունկնդիրների համար, իսկ ոճը՝ հումանիտար գիտելիքների չափանիշ։

Նա ոչ միայն տեսաբան էր, այլև փայլուն մանկավարժ, ում ղեկավարությամբ պաշտպանվել են բազմաթիվ ատենախոսություններ։ Նրա ոճն առանձնանում էր վերլուծության խորությամբ, ձևակերպումների ճշգրտությամբ և հեղինակի գեղարվեստական անհատականության նկատմամբ հարգանքով։