Ուիլյամ Գլադստոնը և Հայկական հարցը. XIX դարի խղճի ձայնը
29 Դեկտեմբերի 2025, 22:00
Ուիլյամ Գլադստոնը ծնվել է 1809 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Լիվերպուլում՝ շոտլանդական ծագում ունեցող ընտանիքում: Նրա քաղաքական կարիերան սերտորեն կապված էր Լիբերալ կուսակցության հետ, որը նա ղեկավարում էր 1868 թվականին: Տարբեր տարիների զբաղեցրել է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնը՝ 1868-1874, 1880-1885, 1886 և 1892-1894 թվականներին: Գլադստոնը պատմության մեջ մնաց ոչ միայն որպես ականավոր պետական գործիչ, այլև որպես Եվրոպայում հայ ժողովրդի ամենահայտնի պաշտպաններից մեկը:
1880 թվականին հենց նա դարձավ եվրոպական տերությունների կոլեկտիվ նոտաների նախաձեռնողը, որոնք հունիսի 11-ին և սեպտեմբերի 11-ին հանձնվեցին Թուրքիային՝ հայերի դեմ բռնությունները դադարեցնելու պահանջով: Նրա խոսքերը դարձան թևավոր. «Ծառայել Հայաստանին նշանակում է ծառայել քաղաքակրթությանը» և «Հայկական հարցը վեր է ներկուսակցական պայքարից և ազգային հակասություններից, այն վերաբերում է ողջ մարդկությանը»: Այս արտահայտությունները արտացոլում էին նրա համոզմունքը, որ հայերի ճակատագիրը նշանակություն ունի ողջ աշխարհի համար: 1882 թվականին նա աջակցել է Անգլո-հայկական ասոցիացիայի ստեղծմանը՝ նպաստելով հայերի պաշտպանությանն ուղղված հասարակական կարծիքի ձևավորմանը:
Անշուշտ, Գլադստոնն օգտագործում էր Հայկական հարցը նաև պահպանողականների դեմ մղվող քաղաքական պայքարում: Լինելով ընդդիմության շարքերում՝ նա ակտիվորեն բարձրացնում էր այդ թեման, իսկ իշխանության գալով՝ շարունակում էր պահպանողականներին մոտ գիծը: 1892-1894 թվականներին, կրկին դառնալով վարչապետ, նա վճռական քայլեր չի ձեռնարկել սուլթանական կառավարության վրա ճնշում գործադրելու համար, թեև կողմ էր արտահայտվում Ռուսաստանին Արևմտյան Հայաստանը օկուպացնելու իրավունք տալուն: Նրա ժամանակակից Ուիլյամ Սամերսը խոստովանել է, որ իրենք հայկական հարցը բարձրացրել են Սոլսբերիի կաբինետի աշխատանքը բարդացնելու համար։
Այնուամենայնիվ, 1894-1896 թվականների համիդյան ջարդերի ժամանակ Գլադստոնը որդեգրել է մարդասիրական դիրքորոշում: 1895 թվականի գարնանը նա լայնածավալ արշավ է սկսել թուրքական քաղաքականության դեմ՝ կառավարությանը ներկայացնելով հուշագիր, որով պահանջում էր Մեծ Բրիտանիայի անհապաղ միջամտությունը: 1895 թվականի օգոստոսի 6-ին Չեստերի հանրահավաքում նա հայերին անվանել է հնագույն քրիստոնյա ժողովուրդներից մեկը՝ խաղաղասեր ու ձեռներեց, և հայտարարել է, որ միակ լուծումը թուրքերին Հայաստանից վտարելն է:
1896 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Լիվերպուլում Գլադստոնը հանդես է եկավ ճառով, որը տևել է ավելի քան մեկ ժամ: Նա կոչ է արել Անգլիային խզել հարաբերությունները սուլթանի հետ և դիմել ուղղակի ինտերվենցիայի՝ ընդգծելով, որ երկիրը չպետք է օգուտներ փնտրի, այլ պարտավոր է վերջ դնել կոտորածին և նախապատրաստել բարեփոխումներ: Այս ճառում նա Աբդուլ Համիդին անվանել է «Մեծ մարդասպան»: Կենսագիրները նշում էին, որ այս ելույթը լավագույնն էր նրա կյանքում:
Գլադստոնը մահացել է 1898 թվականի մայիսի 19-ին: Նա սատարում էր հայկական լոբբիի պահանջները՝ Օսմանյան կայսրությունում Բրիտանիայի ռազմական միջամտության վերաբերյալ՝ դա համարելով քրիստոնեական պարտք: Սակայն Վիկտորիա թագուհին խստորեն դատապարտել է նրա դիրքորոշումը՝ այն անվանելով անխոհեմ: Չնայած հակասություններին՝ Գլադստոնը մնաց հիշողության մեջ որպես քաղաքական գործիչ, ով բարձրաձայնում էր հայերի իրավունքների մասին և ձգտում էր Եվրոպայի ուշադրությունը հրավիրել նրանց ողբերգության վրա:
Հիմա եթերում
