«Հրետանին պատերազմի աստվածն է». Քրիստափոր Արարատովի վճռորոշ դերը Սարդարապատի ճակատամարտում

Քրիստափոր Գերասիմի Արարատով (Արարատյան) ծնվել է 1876 թվականի հունիսի 18-ին Նալչիկում, ազնվականի ընտանիքում։ Նրա հայրը՝ Կարապետ Ավետիքի Արարատովը, ռուսական բանակի փոխգնդապետ էր և սերում էր հին հայկական Անի քաղաքից։ Արարատովների ընտանիքը հավատարիմ էր զինվորական ծառայության ավանդույթներին, իսկ նրանց տոհմական զինանշանի վրա գրված էր «Հայրենիք և պատիվ» կարգախոսը։

Վաղ տարիքից Քրիստափորը դաստիարակվել է հայրենիքին և ռազմական գործին նվիրվածության ոգով։ 10 տարեկանում ընդունվել է Թիֆլիսի կադետական կորպուս, որտեղ սովորել է յոթ տարի, ապա ուսումը շարունակել Սանկտ Պետերբուրգի Միխայլովյան հրետանային ուսումնարանում։

Ավարտելուց հետո՝ 1896 թվականին, Արարատովը սկսել է ծառայել Կովկասյան նռնակաձգային հրետանու բրիգադում։ Նա իրեն դրսևորել է որպես տաղանդավոր սպա, մասնակցել է ռուս-ճապոնական պատերազմին, այնուհետև Առաջին համաշխարհային պատերազմին, որտեղ ղեկավարում էր հրետանային ստորաբաժանումները Կովկասյան և Արևմտյան ճակատներում:

1916 թվականին ռուսական հրետանային առաքելության կազմում ուղարկվել է ռումինական բանակ՝ տեղական զորքերին սովորեցնելով հրետանու արդյունավետ օգտագործում։ 1918 թվականի մայիսին, երբ թուրքական զորքերը սրընթաց շարժվում էին դեպի Երևան, հայկական ուժերը գեներալներ Նազարբեկովի, Սիլիկովի և Արարատովի հրամանատարությամբ Սարդարապատ կայարանի մոտ կազմակերպեցին պաշտպանություն:

Արարատովը՝ լինելով հրետանային զորահրամանատար, կազմակերպել է մարտկոցների գրագետ դասավորությունը, ինչը թույլ է տվել հայկական զորքերին ջախջախիչ հարված հասցնել հակառակորդին։ Ճակատամարտի առանցքային պահերից մեկում նա հրամայել է զանգվածային կրակ բացել թուրքական դիրքերի ուղղությամբ, ինչը հանգեցրել է նրանց անկազմակերպվածությանը և հետագա նահանջին։

Հրետանու արդյունավետ օգտագործումն օգնել է հայկական զորքերին ամրապնդել հաջողությունը։ Արարատովի կազմակերպած հեծելազորային հարվածի հետ մեկտեղ այն դարձել է Սարդարապատի հաղթանակի կարևորագույն գործոնը, որը թույլ է տվել Հայաստանին պահպանել անկախությունը և 1918 թվականի մայիսի 28-ին հռչակել Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը:

1920 թվականին Հայաստանի Հանրապետության անկումից հետո Արարատովը գերի է ընկել թուրքական զորքերի մոտ, սակայն խորհրդային կառավարության միջնորդությամբ ազատ է արձակվել։ Խորհրդային Հայաստանում շարունակել է ծառայությունը՝ ղեկավար պաշտոններ զբաղեցնելով ռազմաուսումնական հաստատություններում։

Սակայն 1937 թվականին՝ ստալինյան ռեպրեսիաների թեժ շրջանում, ձերբակալվել է և գնդակահարվել կեղծ մեղադրանքով։

Արարատովի ժառանգությունը մնում է հայոց պատմության կարևորագույն մասերից մեկը։ Այսօր նրա անունն ասոցացվում է քաջության, ռազմական հանճարի և Հայաստանի անկախության պաշտպանության հետ։