Ստեփան Ղամբարյան. հայ գիտության ալքիմիկոսը

Ստեփան Պողոսի Ղամբարյանի անունը հայ գիտության պատմության անքակտելի մասն է։ Ծնվել է 1879 թ. հունիսի 23-ին Թիֆլիսում, անցել է գիմնազիայի աշակերտից Հայաստանում քիմիական գիտության հիմնադրի ուղին։ Նրա կյանքը պարզապես գիտնականի կենսագրություն չէ, այլ գիտելիքի հանդեպ սիրո, գիտական գործին նվիրվածության պատմություն է։

1898 թ․ Ռիգայի գիմնազիան ավարտելուց հետո Ղամբարյանը ուսումը շարունակել է Լայպցիգի, Հայդելբերգի և Մյունխենի համալսարաններում, որտեղ մասնագիտացել է օրգանական քիմիայի ոլորտում։ Աշխատել է որպես ասիստենտ Ստրասբուրգի համալսարանում, ապա Բեռլինի գյուղատնտեսական բարձրագույն դպրոցում։ Հենց այնտեղ սկսվել են նրա հետազոտությունները, որոնք հետագայում հիմք են դարձել օքսիդացման գործընթացներում պերօքսիդների գործողության մեխանիզմները հասկանալու համար։

Նրա հիմնական ներդրումներից մեկն ամինների առկայությամբ օրգանական պերօքսիդների տարրալուծման ուսումնասիրությունն էր՝ ուղղություն, որը նա ինքն էր առաջարկել, և որն ամենակարևորը դարձավ օրգանական քիմիայում: Վերադառնալով Հայաստան՝ Ստեփան Ղամբարյանը հիմնադրել է Երևանի պետական համալսարանի օրգանական քիմիայի ամբիոնը և ստեղծել լաբորատորիա, որը դարձել է երիտասարդ գիտնականների ներգրավման կենտրոն։ Նման բաժիններ է բացել նաև Բժշկական, Գյուղատնտեսական, Պոլիտեխնիկական և Անասնաբուժական ինստիտուտներում։

Ղամբարյանն իրավամբ համարվում է հայկական քիմիական դպրոցի հայրը։ Նրա գիտական ժառանգությունն ապրում է ոչ միայն նրա հրապարակումներում, այլև նրանով ոգեշնչած աշակերտների սերունդներում։

Ղամբարյանը մահացել է 1948 թ․ մարտի 7-ին Մոսկվայում, սակայն թաղվել է Երևանում։ Երևանի պետական համալսարանի գլխավոր մասնաշենքի ճեմասրահում տեղադրվել է նրա բրոնզե կիսանդրին՝ որպես ճանաչման և հիշատակի խորհրդանիշ։