Ականատեսը, որը երես չթեքեց. Կլարենս Աշերը և 1915 թվականի ճշմարտությունը

Կլարենս Աշեր՝ անուն, որը երախտագիտությամբ է հիշվում հայոց պատմության մեջ՝ որպես մարդասիրության, քաջության և արդարության խորհրդանիշ։ Ամերիկացի միսիոներ, բժիշկ և հասարակական գործիչ Կլարենս Աշերն այն եզակի մարդկանցից էր, որ ոչ միայն ականատես եղավ Հայոց ցեղասպանությանը, այլև ակտիվորեն պայքարեց մարդկության դեմ այդ հանցագործության ճանաչման և դատապարտման համար։

Աշերը ծնվել է 1881 թ. սեպտեմբերի 9-ին ԱՄՆ-ում։ 20-րդ դարի սկզբին նա ժամանել է Օսմանյան կայսրություն՝ որպես ամերիկյան առաքելության ներկայացուցիչ, աշխատել է հայկական շրջաններում, այդ թվում՝ Խարբերդում և Էրզրումում։ Հենց այնտեղ էլ ականատես է դարձել հայ բնակչության զանգվածային տեղահանումներին, սպանություններին և բռնություններին։ Նրա բժշկական պրակտիկան վերածվել է դիմադրության գործողության: Նա փրկում էր կյանքեր, թաքցնում կանանց և երեխաներին, փաստագրում էր տեղի ունեցողը։

Աշերն անմասն չմնաց։ Նա նամակներ, զեկույցներ և ուղերձներ էր գրում ամերիկյան և միջազգային կազմակերպություններին ՝ փորձելով փոխանցել տեղի ունեցածի ճշմարտությունը: Նրա վկայությունները դարձել են արխիվների մի մասը, որոնք հետագայում օգտագործվել են պատմաբանների և իրավապաշտպանների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործում: Նա համագործակցել է այլ հումանիստների, այդ թվում ՝ Հենրի Մորգենթաուի և Արմին Վեգների հետ ՝ ձևավորելով բարոյական ճակատ լռության և ժխտման դեմ։

Հետպատերազմյան տարիներին Կլարենս Աշերը շարունակում էր խոսել Ցեղասպանության մասին՝ մասնակցելով համաժողովների, հոդվածներ հրապարակելով և աջակցելով հայկական սփյուռքին։ Նրա անունը ներառվել է այն հերոսների ցանկում, որոնց հայ-ամերիկյան բժշկական միությունը հարգանքի տուրք է մատուցել Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված միջոցառման ժամանակ։ Այնտեղ նրան անվանել են «բուժող և հերոս», մարդ, ով մարդասիրությունը վեր դասեց վախից և քաղաքական հետևանքներից: