Արուս Ասրյան․ Հայ բեմի մեծանուն դերասանուհին

Արուս Ասրյանը ծնվել է 1904 թվականի նոյեմբերի 26-ին Թիֆլիսում և առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում հայկական թատրոնի ու կինոյի պատմության մեջ։ Վաղ տարիքից նա հետաքրքրություն է ցուցաբերել արվեստի նկատմամբ և պատանեկության տարիներին արդեն բեմ է բարձրացել։

Նրա դեբյուտը տեղի է ունեցել 1918 թվականին Անուշի դերում Արմեն Տիգրանյանի համանուն օպերայում։ Այդ առաջին քայլը որոշել է նրա հետագա ճակատագիրը։

1923 թվականին Ասրյանը դարձել է Թիֆլիսի հայկական դրամատիկական թատրոնի դերասանուհի, իսկ 1929 թվականից՝ Լենինականի Աճեմյանի անվան դրամատիկական թատրոնի դերասանուհի։ Հենց այնտեղ էլ ձեռք է բերել բեմական հասունություն՝ ստեղծելով խորությամբ և ազգային կոլորիտով լի կերպարներ։ 1940 թվականից Ասրյանը բեմական գործունեությունը շարունակել է Երևանի Գ. Սունդուկյանի անվան ակադեմիական թատրոնում, որտեղ աշխատել է գրեթե կես դար՝ մինչև կյանքի վերջ։

Նրա ստեղծագործությունն առանձնանում էր հազվագյուտ անկեղծությամբ։ Ասրյանը կարողանում էր համադրել դրամատիզմն ու ներքին ներդաշնակությունը՝ յուրաքանչյուր դերը վերածելով գեղարվեստական իրադարձության։ Նա խաղացել է թե՛ դասական, թե՛ ժամանակակից պիեսներում՝ միշտ հավատարիմ մնալով հոգեբանական ճշմարտության սկզբունքին։ Նրա բեմական ձայնն ու պլաստիկան հատուկ մթնոլորտ էին ստեղծում, որը հիացնում էր հանդիսատեսին։

Բացի թատրոնից, Արուս Ասրյանը նշանակալի հետք է թողել նաև կինեմատոգրաֆիայում։ Նկարահանվել է վեց ֆիլմում, որոնց թվում են՝ «Քաջ Նազար» (1940 թ., Ուստիանի դեր), «Դավիթ Բեկ» (1943 թ., Զեյնաբի դեր), «Հարսնատես» (1954 թ., Աշխենի դեր), «Լեռնային լճի գաղտնիքը» (1954 թ., Սոնայի դեր), «Լուսանկար» (1970 թ., Արուսի դեր) և «Իմ սիրտը լեռներում է» (1975 թ., տատի դեր)։ Այս աշխատանքները ցույց են տալիս նրա դերասանական լայն ընդգրկումը՝․ պատմական և հերոսական կերպարներից մինչև լիրիկական և կենցաղային դերեր։ Չնայած նրա ֆիլմագրությունն այնքան էլ մեծ չէ, յուրաքանչյուր դեր դարձել է նրա թատերական ժառանգության կարևոր լրացումը։

Ճանաչումը եկել է դեռ կենդանության օրոք։ 1945 թվականին նրան շնորհվել է ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստի, իսկ 1972 թվականին՝ ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստի կոչում, որը դարձել է նրա տաղանդի և խորհրդային արվեստի զարգացման գործում ունեցած ավանդի բարձրագույն գնահատականը։

Արուս Ասրյանը մահացել է 1987 թվականի հունիսի 28-ին Երևանում՝ թողնելով հարուստ ժառանգություն։ Նրա անունը հավերժ կապված է հայկական թատրոնի ձևավորման դարաշրջանի հետ։ Նա ոչ միայն թատրոնի դերասանուհի էր, այլև արտիստ, որը կարողացավ իր բեմական ուժն ու արտահայտչականությունը տեղափոխել էկրան։ Նրա ստեղծագործությունը շարունակում է մնալ կենդանի վկայություն այն արվեստի ուժի, որը կարող է ձևավորել ազգային ինքնությունը և ոգեշնչել նոր սերունդներին։